Bizimyazi.az tanınmış şair Afaq Şıxlının Özbəkistan Respublikasının məşhur şairi Xasiyyət Rüstəm haqqında yazdığı “Şeir ətirli qadın ömrü” yazısını təqdim edir.
Bu yay mənə çox sevdiyim bir ölkənin – böyük türk dünyasının bir parçası olan Özbəkis¬tanın ta¬nınmış şairi Xasiyyət Rüstəmin şeirlərini Azər-bay¬can dilinə uy¬ğunlaşdırmaq qismət oldu. Ana dilim qədər sev¬diyim özbək dilinin nadir gözəlliyə malik olan bu poetik ör¬nəkləri məni valeh etməyə bil¬məzdi; etiraf edirəm, on¬ların üzərində işləyərkən, fikirlərimi, tə¬əs-süratlarımı qələmə al¬mağı düşün¬mürdüm, amma Xasiyyət xanımın bu maraqlı kö¬nül misralarının xət¬rini qıra bilmədim. Bir qədər fi¬kirləşdim və qərara gəldim ki, öz ürək sözümü ya¬zım. Beləki yaz¬dıqlarım bu, çox sevilən xanım şairə olan şəxsi mü¬nasibətimi deyil, onun şeirlə de¬diklərinə və deyə bilmə¬dik¬lə¬rinə mü¬nasibətimi əks etdirsin… – Xa¬siyyət xa¬nım bütün istedadlı qadın yazarların ümu¬miləşmiş su¬rə¬ti olsun!
Öncə yazarın özkeçmişindən
bəzi məqamları qeyd edək:
Xasiyyət İslaməli qızı Rüstəm –
1971-ci il mart ayının 19-da Özbəkistanın Naman¬qan vilayətininAlmazkəndində doğulub.
Ali təhsilini Daşkənd Dövlət Universitetinin (ha¬zırda – Özbəkistan Milli Universieti) Jurnalistika fa¬kul¬təsində, daha sonra isə (2001-2004-cü illərdə) həmin univer¬si¬tetin Ali Ədəbiyyat kurslarında alıb.
Xasiyyət Rüstəm 1993-1997-ci illərdə “Dan ul¬du¬zu” qəzetində çalışıb.
2015-ci ildən populyar “Kitab dünyası” qəzetinin baş redaktorudur.
Şairin ilk şeirləri, hələ tələbəlik illərindən, dövri mət¬bu¬atda yayımlanıb.
İlk kitabı “Göydəki ev” 1997-i ildə çapdan çıxıb. Daha sonra “Nicat” (2003), “Təsəlli” (2005), “Di¬var” (2006), “Avqust” (2008), “İşğal” (2011), “40:0” (2011), “Unudulmuş illər” (2014), “Sər¬gər¬dan buludlar” (2019) adlı kitabları gün üzü görüb.
Bir çox əsəri xarici dillərə çevrilən, eləcə də, qar¬daş türkcələrə uyğunlaşdırılan şairin, “Sabahsız günlər” ki¬tabı Türkiyədə (2008), “Qorxunc” şeirlər toplusu Azər¬baycanda (2009)(“Vektor”; dos.dr. Rəsmiyyə Sa¬birin uyğunlaş¬dır¬ması ilə), “Məhəb¬bətin anato¬miyası” kitabı Qazaxstanda (2020) nəşr edilib.
Özü də tərcümə ilə məşğul olan Xasiyyət Rüs¬təm, rus şairləri Anna Axmatova, Marina Sve¬tayeva və Yev¬geni Yevtuşenkonun, Azərbaycandan xalq şa¬irləri Nigar Rəfibəyli və Ramiz Rövşənin, şəhid şair Ülvi Bün¬yad-zadənin, Millət vəkili Qənirə Pa¬şa¬ye¬vanın, Tür¬kiyədən Nəcib Fazil Kısakürəyin, Hüsnü Dağ¬lar¬ca¬nınvə b.-nın əsərlərini özbəkcəyə uy¬ğun¬laş¬dı-rıb.
Bir çox uluslararası şeir şölənində, o cümlədən Azər¬baycanda keçirilmiş ədəbiyyat tədbirlərində özbək ədə¬biyyatçılarını təmsil edib.
Xasiyyət Rüstəm 2004-cü ildə Özbəkistanın “Şöhrət” medalına layiq görülüb. Azər¬baycanda Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin “Üstün Xid-mət” Ödülü (2015), “Mikayıl Müşfiq” Ödülü (2015), AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədə¬biyyat İnsitututunun “Fəxri Fərman”ı ilə (2017) təl¬tif edilib.
Taylandda keçirilən Uluslararası “Open Euro¬asian Literature festival and Book forum”da po¬e¬ziya üzrə (“Kəpənək mahnısı” 2018) birincilik qa-zanıb.
Beləliklə, qarşımızda təkcə öz ölkəsində deyil, onun hüdudlarından qıraqda da yaxşı tanınan, se¬vilən bir şairin – xanıməfəndinin dayandığını gö¬rürük.
Qəribədir, bəzən qadın şairləri (şairə sözünü sev¬mirəm) kişi şairlərlə müqayisə edib, üstünlüyü ikin¬cilərə verirlər. “Qadınların yazdığı şeirlər, bü-tün hallarda, qadınlıq hisslərindən qaynaqlanan bir şü¬uraltı təsirin nəticəsində yazılır” – deyə düşü¬nür¬lər. Niyə? Təbii ki, hər bir şeir yazılarkən, söz¬lər hansısa hisslərdən qay¬naqlanıb, duyğulardan su içib, gəlir. Qarşısına kağız və qələm qoyaraq, özü¬nü qa¬fiyə axtarmağa məcbur edən, mövzu üçün baş sındıran, zamanın damarını tutmağa çalışıb, “la-zım¬lı” şeirlər yazan “şairlər”i çıxsaq, bütün ya¬zarlar öz duyğu-düşüncəsini qələmə alır. “Öz” – o demək de¬yil ki, onlar yalnız öz həyatını və başına gələnləri yazır. Xeyr! Əsl yazar üçölçülü fəzada görməyi bacar¬malıdır. Yalnız öz həyatından ya¬zılarsa, sözlər və mövzular çox tezliklə tükənər və yaradıcılıqda mü¬əyyən bir stereotip, təkrarlanma yaranar ki, bu da oxucuları bezdirən, yazarın də¬yərini azaldan bir fə¬lakət olar… Şair də eynilə aktyor kimi, baş¬qa¬la¬rının yaşadığı hiss və həyə¬canları öz daxili alə-mindən keçirə bilməlidir.
Əslində, şairlər qibtəolunacaq qədər xoşbəxt in¬san¬lardır. Elə sözlər, elə duyğular vardır ki, qəlbə sığ¬maq¬dan imtina edirlər. İnsanların bəzən özünə belə etiraf edə bilmədiyini, şairlər sözə etibar edir.
Əzizim,
xəyalın hara tələsir? –
O gözəl üzünə
Şəfəq doğmamış…
Pəncərəyə boylan,
qərib yel əsir,
Bir də, bir nigaran
yağış başlamış…
Ümumiyyətlə, qadınların daxilində – həm şıltaq bir qız övladı, həm zəhmətkeş ana, həm vəfalı xanım, diqqətli ömür-gün yoldaşı, qürurlu bir sənət sahibi, həm də hər zaman sevib-sevilmək ehtiyacı duyan kövrək bir insan yaşayır. Hətta özünü çox əzəmətli və yenilməz göstərənlər belə nəvazişə eh¬tiyac duyur. Nəvazişsizlik qadını qabalaşdırır. Öm¬rün istənilən çağında, o nəvaziş gözləniləndir, xoş¬dur. Şair qadınlar isə tamam ayrı biz özəlliyə ma¬likdir, onların içində dünyaya sığmayan – əzmli, lakin yumşaq, körpə saflığını qoruyub saxlayan bir ruh vardır. O ruh hər zaman nisgillidir, həsrətlidir. Nəyinsə sorağındadır, nəyinsə axtarışındadır…
Külək əsər, çırpar yerə
Qarşısından qaçanı;
Özümdən gizləyim hara
Tanrı verdiyi canı?
Oyandım,
Yenə oyandım –
Ürəyimdə intizar.
Əlini uzatma, canım,
Bu gün “əlvida”mız var…
Və ya
Bu günü də vurdum başa,
Oyalandım, bitdi keçdi…
Öz adımı yazdım daşa,
Əcəl gəldi, ötdü keçdi…
Günahkar dedilər, yenə
Uymadım nifrətə, kinə.
Kimlərsə yazdı könlünə,
Kimlərsə unutdu keçdi…
Son zamanlar şair sözü çox hallanır. Kons¬tantin Stanislavskinin bir deyimi var: “Özünü incə¬sənətdə deyil, incəsnəti özündə sevmək gərəkdir!” Şair de¬dikdə ədəbiyyatı özündə sevən adamı nə¬zərdə tut¬malıyıq; istər qadın olsun, istər kişi – özünü şair ki¬mi təqdim etmək¬dən həzz alan, şöhrət ardınca qa¬çan, dünyanı gəzmək və ya tədbirlərdə görünmək məqsədilə şair olmağa can atan adamdan heç vaxt şair olmaz. Özünü ədəbiyyatsız tə¬səv¬vür etməyən, onunla yaşayan, onunla nəfəs alan, yaz-dıqlarından daha çox, oxucularını sevən adamdır şair.
Xasiyyət Rüstəmin şeirləri, onun məhz belə bir şair olduğundan xəbər verir:
Deyirəm, yaxşı ki,
Şeirlərim var!
Hər kəsə hədiyyə –
Məndən yadigar!..
Getmərəm dünyadan
gözləri açıq,
Özümdən sonraya
yazılan qalar!..
Mənim fikrimcə, öz yazılarında səmimiyyəti po¬zanlar, yazmaq xatirinə yazanlar, Puşkinin dediyi kimi “qafiyədüzənlər” bir yolla irəli çıxsa belə, heç zaman ədəbi ucalıqda qala bilməzlər. Onların sax¬ta¬lığını əsl oxucu mütləq hiss edir. Və oxuduqca an¬la¬yırsan ki, Xa¬siyyət xanımın yazdığı bircə misra belə sözgəlişi ya¬zılmayıb. Hər bir sözün öz anlamı, öz açarı vardır…
Qəribə deyilmi, sağam bu mövsüm,
Çiynimə yük olmuş dörd fəsil – dörd qış!
Asanmı sanırsan, – qırx ildir
köksüm
içində ənağır ürək daşımış!..
Mən ədəbiyyatı güllü-çiçəkli bir bağçanın həyə¬tindəki, pəncərələri Günəşə açılan ağeyvanlı gözəl bir evə bənzədirəm. Bu evdə çox otaq var… Kim¬lərsə kirayənişindir burada, kimlərsə mülk sa¬hibi.
İ.S.Turgenevin sözləri ilə desək: “Poeziya – yalnız şeir demək deyil… O hər yerdə var, bizi əhatə edir. Siz bir bu ağaclara, o səmaya baxın – hər tərəfdən gözəllik və həyat ətri gəlir. Harada gözəllik və hə¬yat varsa, orada poeziya var…” Qəribədir ki, vur¬ğun və kövrək şair qəlbi, həm də sarsılmaz bir qəh¬rəman, ye¬nilməz bir sərkərdə kimi hər zaman azad¬lıq ax¬ta¬rı-şındadır. Şair ruhu hər zaman göylərdə qanad çalır, lakin bu azadlıq, bu pərvəriş bəs etmir onun uca ruhuna. Şeirlərsə… Onlar öz sahib¬lə¬rin¬dən fərqli olaraq daha xoşbəxtdir. Qələmin ucun¬dan vərəqə daman hər bir misra – azad quş ki¬mi¬dir…
Ah, göylərdə uçaydım kaş!
Göylə birgə uçaydım kaş!
Ey asiman, qaçır məni!
Öz bağrında
bircə dəfə uçur məni!
Və ya
İndi bütün günü düşünəcəyəm,
Ağrıyan başıma dərd oldun bir az…
Məndə olmayanı istəmə məndən
Utandırma belə, körpə quşcuğaz!
Maraqla baxarsan qəfəsi açsam, –
Çörək gətirirəm, bir ovuc da dən.
Hər şey verəcəyəm susasan, acsan,
Azadlıqdan başqa… hər nə istəsən.
Şair bir ağacdırsa, şeirlər onun yaşıl qolu-bu¬da¬ğıdır. Təsadüfi deyil ki, Xasiyyət Rüstəmin poezi¬yasında zərif gilənar, Məcnun söyüd, Leyli ağacı kimi obrazlara rast gəlirik. Bunlar o qədər yeni, o qədər incə poetik bən¬zət-mələrdir ki, misraların gö¬zəlliyinə məftun olmaya bil¬mirsən:
Bir gilənar yarpağıyam, qopmuşam.
Diqqətini çəkməz halım,
Unudum!
Və ya
Bir gün söyüd belə Məcnuna dönər,
Göylərə üz tutub, o da dil açar.
Yıxmaz gövdəsini dəli küləklər,
Aşiq sevdasıyla göylərdə uçar.
Nə bulaqlar – duyan,
nə yollar – bilən!
Cavabsız qoyarlar suallarını…
Amansız quşlarmı almış əlindən
Leyli ağacının xəyallarını?..
Bir şair qadın üçün həm yaradıclıqla məşğul ol¬maq, həm ev işlərinə gərəyincə diqqət yetirmək, bu ara¬da, özünü də unutmamaq, baxımlı qalmaq – şüb¬həsiz, çə¬tindir. Məişət qayğılarından qaça bil¬mərik. Evimizin həm xanımıyıq, həm də qulluqçusu. Bu, bizi heç incitmir də. Çünki öz evimizdir, öz əziz¬lərimizdir. Qadınlar – yu¬xula¬rın¬dan kəsər; qa¬dınlar – sevgilərini paylaşmağı ba¬ca¬rar; özündən özünə heç nə saxlamaz qadınlar…
Düzdür, zərifik, kövrəyik… Bəzən yorulur, qı¬rı¬lır, hə¬vəsdən düşürük… amma bir şeyə inanırıq: ədə¬biyyat əbədidir! Və o, bizim əbədi sevgimizdir! Qa¬dınlar isə sevgi yolunda özlərini fəda etməyi ba¬carırlar…
Sən qarı, yağışı öhdəmə burax,
Gəz-dolan, qaçırma könlün deyəni.
Amma taleyimtək dönük çıxma, bax!
Dəli rüzgarlara buraxma məni!
“Elin gözü tərəzidir” – ata-babamız belə de¬yib… Yaz¬dığım bu ürək sözlərinin həqiqət olub-ol¬ma¬masını qadın şairlərin, hal-hazırda isə Özbə-kis¬tanın gözəl və istedadlı xanım yazarı Xasiyyət Rüs¬təmin şeir¬lərini oxu-yarkən görəcəksiz…
Oxucularımıza xoş oxular, Xasiyyət xanıma və onun timsalında bütün qadın yazarlarımıza isə bö¬yük yaradıcılıq uğurları diləyirəm!
Afaq ŞIXLI
Azərbaycan Yazıçılar Birliyi
Moskva bölməsinin katibi,
Rusiya Yazıçılar Birliyinin üzvü
Moskva, iyun-2020
