İç göynədən bir öykü…

Əfsanə BAYRAMQIZI

Kölgənin səyahəti 

Uzaqdan, lap uzaqdan boynu bükük bir yarıdağılmış minarə boylanır… boylandığı səmtdə sanki itirdiyi doğma birisini axtarır. Onun yanından üzü doğuya sıx ortaölçülü daşlarla döşənmiş dar küçə… sanki sonsuzluğa baş alıb gedir… Küçə boyu uzanan, damları qırmızı kirəmitli evlərin indi sa­də­cə çox az hissəsinin kirəmiti yerində qalıb. Sıx bi­çim­də nizamla döşənmiş kirəmitlərin bəziləri ya dağılıb, ya da qar-yağış rəngini-rufunu aparıb.
İllərdir, bu məhəllələrin yol daşları addım səsinə möhtacdır, yol boyu bir canlının səs-səmiri yoxdur… Bu kimsəsiz küçələr beləcə ölü sakitliyi yaşayır. Addımların altında indi əzilən daşlar illərin, yüzillərin, tarix olmuş, neçə-neçə igidin addımını “eşidib”, atlarının kişnərtisinə tanıqlıq edib, qılınclar çəkiləndə “haydı, igidlərim” – de­yən əcdadın qopardığı tozanağı udub, sinəsini qa­­bağa verib bu daşlar… bu daşlar indi qəribsəməzmi o səslər üçün..? – Qə­rib­sə­mə­səydi, üzərində na­məh­rəm – tanımadığı, tanımağa çətinlik çəkdiyi addımlara sifətini bozardıb, çınqıl kimi xırıltı sə­si çıxarmazdı. İllərdir, bu daşlar minarəyə gedən yolda beləcə xırıldayır. Son canını verməyə çalışan məxluq kimi, xı­rıl­dadıqca, dar küçə boyu uzanan divarlar əks-səda verir…
“ – Hacı Məmməd, hara belə?
– Yuxarı tərəfə. Sən hara belə, a Mövsüm?
– Mən də dükanı bağlayıb, aşağıya enəjəm.”
…Daşlar böyüklü-kiçikli yeyin addımların toxunuşundan xoşhallanır, bütün istini canına çəkirdi. Sürətlə bir-birini əvəzləyən addımların biri küçənin yuxarı başına, digəri isə aşağı başına yol alırdı. Elə ki, qapının girişinə yetişdilər, başı göyün yeddinci qatına ucalan minarələr bir-bi­ri­ni gözəl avazla salamlayıb, hal-əhval tutardı… İki ayrı yerdən eyni vaxtda ucalan ecaz­kar, mu­si­qili avaz havada əks-səda verər, şəhər əhlini Yerin, Göyün Yiyəsini salamlamağa səslərdi.
“ – Salam, hacı, ovqatın təlxdir deyən. Noolub belə?
– Əleykümə salam! Bir az sən deyəndi elə… canın sağolsun. Səndə hal-qəziyyə nə yerdədir?
– İşlər şuluqdur, bu naməhrəmlər rahat durmur, urusun silahıyla bizə xox gəlirlər.
– Pristav, naçalnik də öz kef-damağında… Keçən gecə qonşu mahalda on evi yandırıb, bir çətən arvad-uşağı qana boyayıblar bu kafirlər. Bu inqilab hələ başımıza çox oyun açacaq. Yığışıb öz başımızla qaladakı arvad-uşağı qorumalıyıq.
– Xalqın namusu bizə əmanətdir!”
…Qalanın küçələrindən keçən at faytonları ağır-ağır hərəkət edir, küçədən keçən tək-tək adam, ya da darvaza dalından boylanan uşaqlar ilgi ilə onun arxasınca baxardı. İsti yay günlərində  küçə daşlarının tez-tez yaratdığı bu cırıltılı səslərə böyükdən-kiçiyə hər kəs adət etmişdi. Bu o demək idi ki, qalaya Bakıdan qonaqlar gəlib. Həyət-bacadan qonaqlara edilən “xoş gəldin” sə­da­la­rını indi daşların yaddaşının çözələmədiyi dildəki kobud və tükürpədici qırıq-qırıq səslər ya da ya­rıuçuq evin damında yuva qurmuş qarğaların qarıltısı əvəz edir.
“Görəsən evimiz durur?! Anam həmişə deyərdi ki, minarənin yanına çatanda sola dön. Orda darvazanın arxasında hündür bir tut ağacı görəcəksən… bax, ora bizim evdir… – Yaxşı, hanı bəs?! Minarənin yarısı yoxdur. Solda darvaza da gözümə dəymir. Nənəm yalan deməz axı.!?
Aha, kötük..! Bu ki, bizim tut ağa­cı­nın kötüyüdür! Yüz faiz, odur… Ən son onun tininə çıxmışdım ki, ətrafa baxım. Atılan “Qrad” səslərindən diksinib, yerə yı­xıl­dım. Ah, tut ağacım mənim, babam deyərdi, əgər mən də qonşu Vüqar əminin oğlu Nadir kimi oxuyub böyük adam olsam, bu ağacın altındaca mənə qonaqlıq verəcək, bu ağacın bərəkətindən ailəmə bərəkət payı ayıracaq. Zamanı gəlincə bu ocağı gələnəyimizcə, mənə təhvil verəcəkdi. Bircə mən qoruya bilmədim ocağımızı, baba, mən…”
…Böyük, qol-budaqlı  tut ağacından bircə kötük qalmışdı. Hansısa zalım bir əl onu baltanın ağzına vermişdi. Kötüyün üzərinə böyük bir kölgə çökdü, çökməsiylə bir neçə dəqiqə ətrafında dövrə vurub dayandı. Bir neçə dəqiqədən sonra kötüyün üstü göz yaşlarına qərq olmuşdu…
Ortaya sükut çökmüşdü, bu sükutu küçədən yavaş-yavaş keçən xəfif addım səsləri pozurdu. Sə­rin yay küləyi əsdikcə, küçə qırağındakı otlar dalğalanır, gələnlərin ayaqları altına sərilirdi. Ayaqlandıqca incinən bu otlar səssiz-səmirsiz dursalar da, hər tapdaqdan sonra daha böyük əzm­lə başlarını minarəyə doğru ucaldırdı. Bunun fərqinə varmayan mavi rəngli şort geyinmiş eynəkli bir gənc oğlan düz minarə önündə dayandı. Əli ilə tərini silərək “Vau…” – deyib fotoaparatını nə isə kəşf etmiş kimi, minarəyə doğru uzatdı. Qəfildən həmin an minarə daşlarından qopan xırda dənəciklər toz qarışıq mavi şortlu gəncin obyektivinə doğru səpələndi. “Damnd!” (Lənət olsun”) deyə fotoaparatı aşağı alaraq, göz­lə­ri­ni ovuşduran oğlan hirsindən tikilini təpiklə döyəclədi. Bayaqdan dünya səyahəti hə­və­sin­də olan bu yabançını izləyən saqqallı kişi hiyləgər və özündən­razı vəhşi baxışlarıyla hı­rıl­da­dı. Öz-özünə “Yaxşı ki, çəkmədin, əclaf” deyə onun qolundan tutub, yaşıl dağlara tərəf sü­rük­lə­­di.
Kölgə minarə boyu dolanaraq, onu sakitləşdirməyə, təsəlli verməyə  çalışdı, minarənin içindən sa­lona daxil oldu. “Yadımdadır, babam hər cümə namazı məni sənin yanına gətirərdi. Uzaqdan sə­nin naxışlı minarəndəki bəzəkləri görəndə ixtiyarsız olaraq sevinərdim. Ən çox o naxışları se­vər­dim. İçəridə “la ilahə illəllah” səsləri əks-səda verdikcə, məhəllənin bütün kişiləri buraya top­la­nar­dı. Divarını nəinki cızmaq, heç bərk yumruqlamağa da qıymazdıq. Hər hansı uyğunsuz hə­rəkə­timiz olsa, babamın bir tərs baxışı ilə hər şey həll olardı. İndi gör, bu divarlar nə kökdədir, aman Allah.!? Bu şərəfsizlər Allahın belə evini murdarlayıblar, öz adlarıyla. Bu adlara bax… Tfu… Bi­lirəm, istəmirsən, bu görkəmdə səni görsünlər. Ona görə o yabançıya elə hirsləndin…”
Kölgə salonun mərkəzində – divarları dağıdılmış və kimsəsiz bu Tanrı evində iki qat əyildi, hələ üç dəqiqə vardı azana. Küçəyə baxdı, elə yəqin edəcəkdi ki, məhəllə kişiləri yolda bir-birilə salamlaşıb yeyin ad­dım­larla içəri girəcək… Hanı?!. Səs-küy, hal-əhvallar, şəhərin və qəzanın ən yeni xə­bər­lə­ri buradan yayılırdı məhəlləyə. Ancaq küçə sakitlik idi, nə gələn vardı, nə gedən… Azan verilən səm­tə, 10 kilometr aralıdakı minarəyə baxdı. Oralarda isə daşı-daş üstə qalmamış vira­nə­lik­də bir­cə minarə boylanırdı, o da 20 ildən çox idi, başını aşağı salıb susurdu. Bütün şəhəri şum­la­sa­lar da, onu göz dağı kimi saxlamışdılar. “Sənin Tanrın belə güclüdürsə, səni qurtarsın” sə­da­la­rı bu kimsənin qalmadığı, otun belə cücərmədiyi viranə şəhərdə vəhşi və istehza dolu qəh­qə­hə­lər­lə əks-səda verir, hər daşı belə titrədirdi.
Azan vaxtı bu dəfə uzaqlardan verildi. İkiqat əyilən kölgə insan kölgəsinə çevrildi, oturaraq əl­lə­rinə göyə açdı, bir neçə dəfə nizamlı şəkildə aşağı-yuxarı hərəkət etdi. Rahatsız ruhundakı təlaşı və keçmişin həs­rətini dindirən kölgə azad səmadan bir daha ətrafı seyr etdi: “Bir də gəlsəm, minarəəki səsə gə­lərəm, ayrı heç nə məni bura gətirəmməz..!” – göydəki bəlirsiz sığınacağına uçdu…
…Bir vaxtlar gözəlliyi ilə şəhər qonaqlarının belə heyran olduğu “Gövhər Ağa” yadigarından indi bircə dağıdılmış yarıuçuq minarə qalmışdı. Neçə illər, onu tərk edən və gözəlliyini itirən daş­la­rı­na, bəzəklərinə küssə də, bu gün sevincli idi o. “Qrad” səslərindən, şəhər əhalisinin tükürpədici səs­lə­rin­dən uzun müddət sonra nəhayət kiminsə yadına düşmüşdü. Nəinki yadına düşmüş, onu ziyarət edən doğma bir ziyarətçi varid olmuşdu. “Son daşım uçana kimi, gözləyəcəm, minarəmə çı­xıb o gö­zəl avazı yenidən şəhərə yayanı görmədən ölmərəm..!”
Minarənin səthi bir az tünd görünürdü. Bayaq fotoaparatı ona tuşlayan yabançı qa­yıdanda minarəyə baxdı. Əlini məscidin divarına toxundurdu, nəm ovcuna hopdu. Xeyli tə­əc­cüb­lə minarəyə baxıb, ehtiyatlı şəkildə bir neçə şəkil çəkdi. Belə isti yay günündə binanın daş­la­rı­nın nəmliyi görünür, onu təəccübləndirmişdi. Amma bunun  səbəbini bircə kölgə, bir də onun Yiyəsi – Tanrı bilirdi… minarə illər sonra doğma “qonağ”ın “gəliş”inə ağlayırdı: daş-daş…