Fəridə HİCRAN ( Fəridə Talıb qızı Vəliyeva),
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Bəlli olduğu kimi, ədəbi əsərlər bəzən onu yaradan xalqın adət və ənənələrindən qidalanırlar. Bu faydalanma yazıçıdan yazıçıya dəyişdiyi kimi, onların istifadə etdikləri materialların xarakteri də dəyişir. Bu xarakter folklor materiallarından necə ve nə qədər istifadə edilməsindən asılıdır. Türkiyəli araşdırmaçı G. Atnurun fikrincə, “ədəbi əsərlərdə xüsusən xalq ədəbiyyatı növlərinin (nağıll, mif, əfsanə, dastan, türkü, hekayə v. s.) daha sıx istifadə edildiyi söylənə bilər” (2). Bu baxımdan tanınmış tatar şairi Abdulla Tukayın şerləri də istisna deyildir.
Tukayın folklora xüsusi önəm verdiyini, əsərlərində xalq ədəbiyyatından geniş istifadə etdiyini bir sıra türkiyəli tədqiqatçılar qeyd etməkdədirlər (2; 3; 4, 193-239; 8, 40-47; 9, 76-81; 10, 374-385; 11). Eyni fikri azərbaycanlı tədqiqatçılar da Tukaya həsr etdikləri yazılarında dilə gətirmişlər (12; 13; 14; 15; 16; 17; 18; 19; 20; 21).
Xəlil Rza Ulutürk Tukaya həsr etdiyi “Məşələ dönmüş həyat” məqaləsində yazır ki, hələ uşaqlıqdan öz yaddaşı, məntiqi, ağlı-fərasəti, dərin müşahidə qabiliyyəti ilə seçilən Abdulla Tukay özünün gördüyü, yaşlıların danışdığı hər şeyi yaddaşına həkk edir, nağılları, atalar sözlərini, rəvayətləri, xalq nəğmələrini, mahnıları, bir sözlə, zəngin tatar folklorunu diqqətlə öyrənirdi (1).
Şübhəsiz ki, bu fikirlərdə böyük bir həqiqət payı var, beləki, Tukay gerçkdən də öz şerlərində bir çox folklor nümunəsindən istifadə etmişdir. Bu baxımdan onun tatar dilində qələmə aldığı “Kikçine gene bir köyle hikeye”, “Piçen nazarı”, “Yahud yanqa Kisikbaş”, “Kisikbaşka gıylave”, “Avıl cırları”, “Beyrem bügin” v. s. şerlərini misal çəkmək olar O, bundan başqa “Tefkilev”, “Sak-Sok”, “Aşkazar”, “Kasımski İbray”, “Ciznekey” ve “Başmak” gibi cırların (mahnıların) tarixçələri ilə də maraqlanmış, həmin mahnıları yayımlamışdır (22, 173-176).
Şairin “Teessür”, “Vasiyetim”, “Allah Tebarek ve Tegali”, “Migraç”, “Kadir Kiç” adlı şeirlerinde ise dini-taəsəvvüfi mövzular ələ alınmaqdadır. Onun əsərlərində ən çox yer ayırdığı folklor nümunələri nağıl ve əfsanələrdir. Türkiyəli tədqiqatçı F. Özkanın yazdığına görə, Tukayın şeirleri arasında beş əfsanə və səkkiz nağıl özəlliyi daşıyan nümunə mövcuddur ki, bunların bir qismi əruz, bir qismi isə heca vəznində yazılmışdır (11, 102-105).
G. Atnur özünün “Abdullah Tukayın şeirlərində əfsanə və nağıl ünsürləri” adlı məqaləsində yazır ki, “içinde Abdulla Tukayın (1886-1913) da bulunduğu Türk dünyasındakı bəzi yazarların roman, şeir, hekayə, teatr kimi janrlarda xalq ədəbiyyatından faydalandıqları görülməktədir” (2). O, F. Özkana istinadən qeyd edir ki, “Abdulla Tukay şifahi ədəbiyyatın millətlər üzərindeki olumlu təsirini fərq eden tatar şairlərindəndir… Tukaya görə milli bir ədəbiyyata ulaşmanın yolu xalq ədəbiyyatından keçməkdədir. Bu üzdən o, sadece folklor ünsürləri barındıran şeirler söylememiş, xalq ədəbiyyatıyla bağlı düşüncələrini və topladığı materialı “Xalq Ədəbiyyatı” və “Halık Munnarı” adlı kitabçalarda yayınlamışdır” (3; 11, 31).
Tədqiqatçı yazır ki, “yazılarında xalq şeirinin önəmindən və həyata uyğunluğundan da bəhs eden Tukay milli tatar ədəbiyyatının bundan yararlanması gərəktiyini bu cür anladır: “Heç şübhəsiz, xalq şeirləri, bizim istiqbaldaki ədəbiyyatımızın əsasını təşkil edəcəkdir. Rusların Puşkin ve Kolstov kimi ən böyük şairləri xalq şeirlerini təqlid edərək şeirlər yazdılar. Sözügedən şeirler hiss, məna və təsvir baxımından xalqın xoşlanacağı ölçü ve şəkillərdə qələmə alındığı üçün könüllərə çox dərin təsir etmişdir”” (3).
Seyidoğlu və Ergün kimi tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, bütün xalqların folklorunda olduğu kimi, tatar “xalq ədəbiyyatında da müqəddəslik ve fövqəltəbiilik xüsusiyyətləri ilə seçilən əfsanələr müəyyən zaman ve məkâna bağlı şəkildə nəql edilir. Onlar öz qaynağını miflərdən, dindən, tarixi və ya fantastik olaylardan ala bilirlər” (23, 13-20; 24, 1-46). Bu sözlər bütünlüklə Tukay yaradıcılığına da aid edilə bilər.
F.Özkan yazır ki, “Tukay “Şüreli”, “Su anası”, “Kazan ve kaban artı”, “Kütmegende” ve “Sabıyga” adlı şeirlərində əfsanə süjetlərindən və ya obrazlarından istifadə etmişdir. Bu şeirlərdəki varlıqlar tatar ve başqırd əfsanələrində ve bəzən də nağıllarında tez-tez rastlanan ruhlardandır” (Özkan 1994: 37).
G.Atnur “Tatar xalq əfsanələrində “Şüreli” tipi” adlı başqa bir yazısında Abdulla Tukayın haqqında bəhs etdiyi “Şüreli” adlı mifik varlıq barədə yazır:
“Tatar xalq əfsanələrinə baxdığımızda qarşınıza bir “orman ruhu // iyesi” çıxır: Şüreli. Tatarlarda orman ruhu // iyesi qarşılığında “yış kişi”, “ağac kişi”, “şeki”, “urman periyi”, “urman sarığı”, “yarımtık” v. s. isimler istifadə edilməsinə rəğmən, heç biri Şüreli qədər yaygın bir şöhrətə sahip deyildir. “Şüreli” Kayum Nasıri tərəfindən elm, Abdulla Tukayın yazdığı bir şeirlə ədəbiyyat, F. Yarullin tərəfindən isə teatr dünyasına tanıdılmıştır. Tatarıstanda Şüreli haqqında olan əfsanələrin böyük bir qismi toplanaraq, onun haqqında müxtəlif tədqiqatlar aparılmışdır. Türkiyədə isə Mustafa Önərin Abdulla Tukayın “Şüreli” adlı şeiri haqqında bir məqaləsi mövcuddur” (3).
Məlumat üçün bildirək ki, yuxarıda adı çəkilən Mustafa Önər Abdulla Tukayın “Şüreli” şeirini sırf dil baxımından tədqiq etmişdir. O, Tukay ve şeiri haqqında geniş məlumat vermiş ve Johannes Benzingin həmin şeirə həsr etdiyi məqaləsindən bəhs etmişdir (4, 193-239). M. Önər məqaləsində Tukayın Şüreliyə aid məlumatları çuvaşlardan aldığını, bu əfsanənin tatarlara çuvaşlardan keçdiyini iddia etmişdir (4, 199).
Mustafa Önərin fikirlərini ifadə edərkən istinad etdiyi Johannes Benzingə gəlincə, Abdulla Tukayın sözügedən şerini təhlil edən bu şəxs yazdığı məqaləsində öncə Tukayın şeirini vermiş, sonra bu “meşə (orman) cini (ruhu // iyəsi)” qavramının çuvaşların “upate-arzurri”si ilə eyni olub-olmadığını araşdırmağa çalışmışdır (5, 73–85). Benzing çuvaş dilində “orman cini” mənasında “upate” ve “arzurri” kəlmələrinin işlənməsinə baxmayaraq, tatarlar içərisində yayğın olan “Şüreli” adının mənşəyini çuvaş dilində axtarmağa cəhd etmiş və məntiqə sığmayan bir fikir irəli sürmüşdür. Onun fikrincə, çuvaş dilindəki “şəvər” (sivri) kəlməsi sonralar “şüreke” (üfüq) şeklini almış, çuvaş dilindəki “alə” (əl) ile (əski türkçe “elig”) birləşərək “Şüreli” kəlməsi meydana çıxmışdır (5, 80–81).
G.Atnurun yazdığına görə, “Benzing tatarlardakı “Şürelinin” çuvaşlardaki “arzurri // upate” ile eyni olduğunu irəli sürərkən Gy. Meszaros və N. I. Aşmarinin tədqiqatlarını əsas götürmüşdür” (3). Alim “Tatar xalq əfsanələrində “Şüreli” tipi” adlı məqaləsində qeyd edir ki, “çuvaşlara aid arzurri ilə tatarların şürelisi bənzər özəlliklər daşımaqla birlikdə, Benzingin “şüreli” kəlməsinin mənşəyini çuvaşçaya dayandırması o qədər də doğru görünməməkdədir. Çünkü tatarlar şürelini çuvaşlardan almışlarsa, bəs, nə üçün onların hal-hazırda işlətdikləri isimleri deyil, “arzurri” və ya upate” kimi çuvaşcadan törədilmiş başqa bir kəlmə olan şürelini almış olsunlar? Üstəlik də tatarların öz dillərində olan bir qarşılığını tapmaq daha asan deyilmi?” (3).
Şübhəsiz ki, G.Altnur haqlıdır. Məsələ burasındadır ki, Radlov “Türk ləhcələrinin müqayisəli Lüğəti”ndə həmin sözün qırğız dialektində aşağıdakı mənalarını diqqətə çatdırmaqdadır: “ağaç adam (üç barmağı olan, ormanda yaşayan, insanlara hücum edən və ya qıdıqlayaraq öldürən məxluq)” (6, 1110).
Maraqlıdır ki, eyni ad türk dilinin qıpçaq qoluna aid olan tatar və qırğız ləhcələrindən başqa, eyni qola aid edilən başqırd türkcəsində də işlənməkdədir. Rudenkonun yazdığına görə, Uralın arxasında yaşayan başqırdlar “Şüreli” adını işlətdikləri halda, dağın bu tərəfində yaşayan başqırdlar eyni mifik varlığı “Yarımtık” adlandırırlar (7, 381).
Xalq inancına görə, adını yaşadığı məkândan alan orman ruhları əsasən bahar fəslində ortaya çıxan, meşəyə gəzməyə gedənlərin azmasına səbəb olan varlıqlardır (25, 594; 26, 26-30; http://www.zb.eco.pl/gb/20/forest.htm). Konkret olaraq Şüreliyə gəlincə, insanları qıdıqlayaraq öldürdüyünə inanılan bu mifik varlıqla bağlı ən yayğın süjetlərdən biri onun igid bir gənc tərəfindən öldürülməsi haqqında süjetdir. Tukay məhz bu süjeti şerinə gətirərək, yeniyetmə və gənclərə həmin gənc kimi qorxmaz olmağı aşılamaq istəmişdir. Sözügedən süjetin Tukay sayəsində çox məşhurlaşdığnı diqqətə çatdıran M. Önər yazır ki, bu süjet o qədər məşhurlaşmışdır ki, sonralar teatr və balet əsərlərinin mövzusuna da çevrilmişdir (4, 196). F. Özkan isə qeyd edir ki, “onun bu şeirində təsvir edilən hadisə eynən əfsanələrdə olduğu kimi Kazan yaxınlığındakı Kırlay kəndi ve ona bitişik olan meşədə baş verir. Yəni şeir Şüreliye aid əfsanələrdə anlatılan olaylara sadiq qalınaraq yazılmışdır. Şairin Şürelini baş qəhrəmana çevirdiyi şeirlərindən başqa birisi də “Kötmegende” adını daşıyır” (4, 834-836) Bu şeirdə Şüreli obrazından daha çox simvolik olaraq istifadə edilmişdir. Tukay bu əsərində soyuğun zalımlığını göstərmək üçün onu Şüreliye bənzətmiş ve Şürelinin özəllikləri ile soyuq havanı birləşdirmişdir (2).
Tukayın şeirlerində istifadə etdiyi digər mifik varlıqlar içərisində su ruhlarını (iyələrini) göstərmək olar. Su götürməyə və ya üzməyə gələnlərə zərər verən, suların sahibləri olan bu ruhlara (iyələrə) inam da eynən Şüreliyə inam kimi şamanizm dövründən qalmışdır. Ə. İnan “başqırd və qazaxların hər hansı bir sudan ilk dəfə içəcək və ya keçəcək şəxslər üçün xüsusi mərasim düzənlədiklərini, bunların su ruhlarından qorunmaları üçün geyimlərindən kiçik bir sapı, başlıqlarından hər hansı bir gümüş pulu və ya da əl dəsmallarını suya attıqlarını” yazır (28, 492).
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bənzər inanc Azərbaycanda da mövcud olmuşdur. Məlumat üçün bildirək ki, vaxtı ilə Azərbaycanda “hər bir şeyin, ağacın, suyun əyəsi var”, “nə ki görürük, hamısı əyəlidi” ifadələri, “gecə ağac altına getməzlər əyəsi səni vırar” kimi inamlar mövcud olub və onlar ümumilikdə ağacla bağlı inanclar sisteminin bir hissəsi idilər. Eyni inanc sistemi digər türk xalqlarına da xas olub. Məsələn, telenqitlər inanırdılar ki, hər ağacın ezzе-sahibi, ruhu var. Оnların inamına görə ağacın ezzi-sahibi ruhu (aqaştın ezzi) insan taleyini himayə edir (27, 65), bu üzdən də onlara qurbanlar verilərdi. Yakutlarda sоnsuz qadınlar yuvalı qara şam ağacına gələr, ağ at dərisini ağacın altına sərib ağacın qarşısında dua еdərlər (28, 64). Altay mifоlоgiyasına görə göy üzünə dоğru çоx böyük şam ağacı yüksəlir. Göyləri dəlib çıxan bu ağacın təpəsində Tanrı Ülgən оturur (27, 76). Qadir Qədirzadə Sibir və Altay xalqlarında ağaclara bеz, parça bağlamanı ağac yiyəsini (iççi) razı salmaq, yaxud ağac ruhuna qurban xaraktеri daşıması ilə izah еdir (29, 267). A.M.Saqalayev yazır ki, dağ və göllə yanaşı, ağac da türk mifologiyasının ən qədim obrazlarından hesab olunur. Hunlar ağaca at qurbanı kəsir, kəlləsini və dərisini də budaqlarına asır¬dılar (30. 87).
Folklorçu alim R. Qafarov yazır: “Folklorun epik, lirik ənənəsində, mərasimlərdə, oyun və tamaşalarda, canlı danışıqda, eləcə də mədəniyyətin bütün formalarına aid nümunələrdə cansız varlıqların şüurlu başlanğıca malikliyi ideyasına təsadüf edilir. Məsələn, əncir ağacını kəsəndə «Ruhu səni tutacaq» qənaətinə gəlirlər” (31, 15).
Azərbaycandan toplanılmış folklor nümunələrinin birində deyilir: “…Dağın üstündə böyük bir ağac var, o ağac pirdi. Gərək ona yaxın getməyəsən. On beş metr aralıda dayanasan. Qollarını açasan, çağırasan. Özü də çağıranda səs verir. ”Ay pir “ deyəndə səs verir, ona nə sözün var ürəyində deyirsən, apardığın ayın-oyunu da qoyursan yerə, dala baxmadan qayıdıb gəlirsən” (32, 309).
Azərbaycanda suyun hami ruhu hesab edilən əyəyə (iyəyə) “nənə” deyilərək müraciət edildiyi, bu ruhun uşağı olmayan qadınlara qut (buta) verdiyi, bundan sonra onların övladları olduğuna inanılırdı. Eyni funksiyanı daşıyan “Pir Bənövşə nənə” pirinin (Quba) adındakı “nənə” kəlməsi deyilənlərə ən gözəl sübutdur. M. İsmayıl Rüstəm qızı bildirir ki, təmiz suyun insan оrqanizminə təsiri və susuz həyatın mümkünsüzlüyünü yaxşı anlayan xalq mifik ədəbi düşüncəsində bunu gеniş təsvir еtmişdir: “Mifоlоji inama görə, «sübh vaxtı, axşam çağı suyun başına gеdəndə salam vеrmək lazımdır. Suda Qarı nənə adlı bır şəxs yaşayır. Əyər оna salam vеrməsən, acığı tutar, sənə xətər tоxundurar». Yaxud «Su əyəlidi. Suya gеdəndə gərəh salam vеrəsən. Yоxsa su əyəsi sənnən inciyip zərəl vırar»” (27, 83).
Tukay da “Su anası”, “Kazan ve Kaban Artı” adlı şeirlerinde məhz bu su əyələrindən // iyələrindən bəhs etməkdədir. “Su Anası” (11, 446-448) şeirinde bir uşağın sözügedən ruhun qızıl darağını oğurlaması, bu ruhun köpəklərdən qorxması, uşağa və ailəyə tabe olması təsvir edilmiş, uşaqlara başqalarına məxsus heç bir şeyi götürməməsi barədə öyüd-nəsihət verilmişdir. Şeirdəki rəvayətçi qismində, eynən əfsanələrdə olduğu kimi, başına həmin hadisənin gəldiyi uşağın özü çıxış edir (25, 456).
Məlum olduğu kimi, A.Tukayın ədəbi maraq dairəsi hədsiz dərəcədə geniş olub. O, bir tərəfdən özünə müəllim saydığı Puşkin və Lermontov poeziyalarını dərindən mənimsəyir, onların tərcüməsi vasitəsi ilə ingilis, alman və fransız ədiblərinin – Şekspirin, Bayronun, Şillerin, Hötenin, Heynenin və Berancenin əsərləri ilə yaxından tanış olursa, digər tərəfdən Şərq korifeylərinin intibah poeziyasına – Firdovsi, Maari, Xəyyam, Nizami, Cami, Hafiz, Nəvai, Füzuli və s. – yaradıcılıqlarına böyük maraq göstərirdi. (12, 1).
Ola bilsin ki, xalq əfsanə və rəvayətlərindən istifadə etmək meyli onda məhz Firdovsi, Nizami və Füzuli kimi korifeylərin təsiri ilə yaranmışdır. Bunun gerçəkdən də belə olub-olmadığını dəqiq söyləyə bilmək üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac var. Lakin “Ruslan və Lüdmila”, “Yatmış gözəl”, “Qızıl xoruz”, “Şeytan və Balda” və s. kimi nağılları il məşhur olan, şerlərindən birində “Leşıy” (Qulaybani) obrazını yaradan A. Puşkinin ona təsirinin çox böyük olduğu şübhəsizdir.
Tukayın nağıl süjetli şeirlərinin daha çox heyvanlarla bağlı olduğunu ve xalq nağıllarından qaynaqlandığını çəkinmədən söyləmək olar (33, 99; 34, 16-17, 26-28). Tukay’ın ikisi
Ədəbiyyat
1. Рза Халил. «Жизнь, превращенная в факел» // Азербайджан. – № 4.
2. Gülhan Atnur. Abdullah Tukay’ın Şiirlerinde Efsane ve Masal Unsurları (file:///F:/292.pdf)
3. Gülhan Atnur. Tatar Halk Anlatılarında Şüreli Tipi (file:///F:/04_.pdf).
4. Öner, Mustafa (1991), “Abdullah Tukay’ın Bir Şiiri: Şüreli”, E.Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, VI, İzmir, ss. 193–239.
5. Benzing, Johannes (1947), “‘The Forest-Demon’ A Tatar Poem of Gabdulla Tuqay”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 12, London, ss. 73-85.
6. Radloff, Wilhelm (1960), Versuch Eines Wörterbushes Der Türk-Dialecte, Gravehange, Mouton & Co., C. IV.
7. Rudenko, Sergey İvanoviç (2001), Başkurtlar, Çev: Roza-İklil Kurban, Konya, Kömen Yayınları.
8. Taymas, Abdullah Battal (1963). “Kazanlı Şair Abdullah Tukay Üzerine”. Türk Kültürü 9: 40-47.
9. Arat, Reşit Rahmeti (1964). “Abdullah Tukay”. Türk Kültürü 19: 76-81.
10. Zülfikar, Hamza (1967). “Abdullah Tukay”. Türk Kültürü VI (66): 374-385.
11. Özkan, Fatma (1992). “Abdullah Tukay’ın Halk Edebiyatı ile İlgili Görüş ve Düşünceleri”. Milli Folklor 2 (16): 30-31.
12. Almaz Ülvi. Qabdulla Tukay yaradıcılığı və özbək ədəbiyyatşünaslığı // Dünya Türk Yazarlar Birliyi. (http://www.dgtyb.org/news/1369.html).
13. Гасанова Манзар. Габдулла Тукай и азербайджанское литературоведение (http://gabdullatukay.ru/index.php?option=com_content&task =view&id=3878&Itemid=145).
14. Мирахмедов Азиз. Габдулла Тукай и «Молла Насреддин» //Литературный Азербайджан. – 1969. – № 5.
15. Abdulla Tukay. Millətim. Bakı, 2011.
16. Шариф Азиз. Габдулла Тукай и Азербайджанская Литература // ЦГАЛИ, ф. 255, оп. 4, ед. хр. 108.
17. Xəlil Rza. Böyük vətəndaş, cəsur şair // Azərbaycan müəllimi, 1976, s. 4.
18. Xəlil Rza. Qardaşlıq çələngi. Bakı, 1984.
19. Кулиев В. Г. Тукай и азербайджанская литературно-общественная мысль начала XX века // Советская тюркология. – 1988. -№ 2.
20. Aббас Абдулла. «Двадцатисемилетний аксакал» // Литературный Азербайджан. 1976, № 4.
21. Дагестани Джей. Около одной смерти // Каспий. 20 aprel, 1913.
22. Tukay, Gabdulla (1996). Saylama Eserler. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
23. Seyidoğlu, Bilge (1997). Erzurum Efsaneleri. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
24. Ergun, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
25. Jobes, Gertrude (1962). Dictionary of Mythology Folklore and Symbols. New York: Scarecrow Press.
26. Atnur, Gülhan (2002). Başkurt ve Tatar Efsaneleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Motif Çalışması. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
27. İsmayıl Rüstəm qızı M. Naxçıvan əfsanələri. Naxçıvan, Elm, 2008.
28. Inan A. Tarihtе və bugün şamanizm. Matеryallеr vе araştırmalar. Ankara, TTKB, 1995.
29. Qədirzadə H. Q. Ailə və məişətlə bağlı adətlər, inamlar, еtnоgеnеtik əlaqələr. Bakı, Еlm, 2003.
30. Сагалаев А. М. Урало – Алтайская мифология. Символ и архетип. Новосибирск: Наука, Сибирское отделение, 1991.
31. Qafarov R. Azərbaycan türklərinin mifologiyası. Filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2010.
32. Azərbaycan folkloru antologiyası. l kitab. Bakı, 1969.
33. Boratav, Pertev Naili (2003). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: K Kitaplığı.
34. Alptekin, Ali Berat (2005). Hayvan Masalları. Ankara: Akçağ Yay.
Özət:
Ədəbi əsərlər bəzən onu yaradan xalqın adət və ənənələrindən qidalana bilirlər. Bu faydalanma yazıçıdan yazıçıya dəyişdiyi kimi, istifadə edilən materialların xarakteri də dəyişir. Bu xarakter folklor materiallarından hansı şəkildə ve hansı həcmdə istifadə edilməsi ilə ölçülür. Türkiyəli araşdırmaçı Gülhan Ədəbi əsərlərdə özəlliklə xalq ədəbiyyatı növlərinin (nağıll, mif, əfsanə, dastan, türkü, hekayə v. s.) daha sıx istifadə edildiyi söylənə bilər. Bu baxımdan tanınmış tatar şairi Abdulla Tukayın şerləri də istisna deyildir.
Abdulla Tukay şifahi ədəbiyyatın millətlər üzərindeki olumlu təsirini fərq eden tatar şairlərindəndir… Tukaya görə milli bir ədəbiyyata ulaşmanın yolu xalq ədəbiyyatından keçməkdədir. Bu üzdən o, sadece folklor ünsürləri barındıran şeirler söylememiş, xalq ədəbiyyatıyla bağlı düşüncələrini və topladığı materialı “Xalq Ədəbiyyatı” və “Halık Munnarı” adlı kitabçalarda yayımlamışdır.
Bu məqalədə Abdulla Tukayın istifadə etdiyi şifahi xalq ədəbiyyatı nümunəlri gözdən keçirilməkdə, şairin bu nümunələrdən yeniyetmələrin əxlaqi tərbiyəsi üçün necə məharətlə istifadə etdiyi diqqətə çatdırılmaqdadır.
Резюме:
Материалы народной творческой памяти собираются исследователями-любителями или профессионалами, исследуются и публикуются. Этот материал время от времени используется в различных областях искусства, в том числе и письменной литературе. Некоторые поэты и писатели, являющиеся представителями письменной литературы, в своих произведениях используют элементы фольклора в оригинальной форме или измененном виде. Абдулла Тукай является одним из поэтов, использующим жанры народного творчества в своей поэзии.
Выросший в мире татарской мысли и искусства в конце 19-начале 20 вв. Абдулла Тукай, несмотря на его кончину в очень раннем возрасте, является одним из значительных представителей татарской литературы. Для развития татарской национальной литературы Тукай считал необходимым изучение народной литературы и в своей поэзии использовал народные элементы. Хотя в своих произведениях он использует множество различных элементов фольклора, особенное предпочтение он отдает различным видам легенд и сказок.
В данной статье, в первую очередь рассмотрены идеи народной литературы Абдуллаха Тукая. А также исследованы его стиль использования легенд и сказок, а также мысль, которую посредством этого он хотел передать на примере его стихов.
